به گزارش مجله خبری نگار،جذام توسط باکتریها ایجاد میشود و به ویژه روی اعصاب اندام ها، پوست، پوشش بینی و دستگاه تنفسی فوقانی تاثیر میگذارد.
جذام از بیماریهای شناخته شده و نوعی عفونت باکتریایی مزمن و پیش رونده است که توسط باکتری مایکو باکتریوم لپرا ایجاد میشود.
این بیماری که به نام بیماری هانسن نیز شناخته شده با زخمهای پوستی، آسیب عصبی و ضعف عضلانی همراه است و در صورت عدم درمان میتواند باعث تغییر شکل شدید و ناتوانیهای قابل توجه در بیمار شود.
بیماری جذام یکی از قدیمیترین بیماریهای ثبت شده در تاریخ است و اولین اشاره مکتوب کشف شده آن مربوط به حدود ۶۰۰ سال قبل از میلاد میباشد.
این عارضه در بسیاری از کشورها، به خصوص کشورهای با آب و هوای گرمسیری یا نیمه گرمسیری شایع است.
برخی علائم اصلی جذام عبارتند از:
ضعف عضلانی
بی حسی در دست و پا
ضایعات پوستی
لازم به ذکر است ضایعات پوستی در بیماری جذام میتواند به کاهش حس، دمای بدن یا درد منجر شود که متاسفانه حتی بعد از چند هفته بهبود نمییابند. رنگ این ضایعات از رنگ پوست معمولی فرد روشنتر است یا ممکن است در اثر التهاب قرمز شود.
همان طور که قبلا اشاره کردیم باکتری مایکو باکتریوم لپرا عامل بروز بیماری جذام است و به نظر میرسد این بیماری از طریق تماس با ترشحات مخاطی فرد مبتلا به دیگران گسترش مییابد. این مسئله معمولا زمانی اتفاق میافتد که بیمار عطسه یا سرفه میکند.
به طور کلی جذام چندان مسری محسوب نمیشود، اما تماس نزدیک و مکرر طولانی مدت با فردی که بیماری اش هنوز درمان نشده میتواند به بیماری منجر شود.
باکتری مسئول بیماری جذام بسیار کند تکثیر میشود و طبق گفته سازمان بهداشت جهانی دوره کمون یا نهفتگی متوسط آن حدود ۵ سال است. منظور از دوره کمون زمان بین عفونت و ظهور اولین علائم در فرد میباشد.
لازم به ذکر است علائم ممکن است تا ۲۰ سال نیز ظاهر نشود.
به طور کلی سه سیستم برای طبقه بندی انواع جذام وجود دارد که عبارتند از:
در سیستم اول بیماری جذام دارای ۳ نوع میباشد که توبرکلوئید، لپروماتوز و مرزی نام دارند و پاسخ ایمنی فرد به این بیماری مشخص میکند که او به کدام یک از این انواع مبتلا میباشد
در توبرکلوئید پاسخ ایمنی خوب است و فرد مبتلا به این نوع عفونت تنها چند ضایعه تجربه میکند. این بیماری خفیف بوده و قدرت سرایتش بسیار اندک است
در لپروماتوز پاسخ ایمنی ضعیف است. این نوع جذام پوست، اعصاب و سایر اندامها را نیز تحت تاثیر قرار میدهد، بسیار مسریتر است و با ضایعات گستردهای از جمله ندولها (تودهها و برجستگیهای بزرگ) همراه میباشد
در جذام مرزی ویژگیهای بالینی بیماری جذام توبرکلوئید و لپروماتوز همزمان وجود دارد و در واقع بین این دو نوع قرار گرفته است
سازمان بهداشت جهانی بیماری جذام را بر اساس نوع و تعداد نواحی پوستی آسیب دیده طبقه بندی میکند که به صورت زیر میباشد:
دسته اول پائوسی باسیلی نام دارد که در آن تعداد ضایعه ۵ عدد یا کمتر بوده و هیچ باکتری در نمونههای پوستی شناسایی نشده است
دسته دوم مالتی باسیلی است که در آن بیش از ۵ ضایعه وجود دارد یا باکتری در اسمیر پوستی تشخیص داده شده یا هر دو
مطالعات بالینی از این سیستم استفاده میکنند که بر اساس شدت علائم، بیماری را به ۵ دسته طبقه بندی کرده است:
توبرکلوئید: این نوع دارای چند ضایعه هموار، تا اندازهای بزرگ و بی حس میباشد که در آن مشکلات عصبی خود به خود بهبود یافته، ادامه دار شده یا به یک نوع شدیدتر تبدیل میشود
توبرکلوئید مرزی: در این نوع ضایعات شبیه نوع قبلی هستند، اما تعداد آنها بیشتر بوده و اعصاب بیشتری درگیر بیماری میشوند. این نوع ممکن است به نوع توبرکلوئید یا نوع دیگری تبدیل شود
میان مرزی: در این نوع پلاکهای قرمز رنگ ایجاد میشود و با بی حسی متوسط، ورم غدد لنفاوی و درگیری بیشتر اعصاب همراه میباشد. این نوع ممکن است بهبود پیدا کرده، به همان شکل باقی بماند یا به انواع شدیدتر تبدیل شود
لپروماتوز مرزی: در این نوع ضایعات متعدد از جمله ضایعات مسطح، برجسته، پلاکها و ندولها ایجاد میشود و بی حسی نیز بیشتر است. وضعیت ممکن است بهتر شده، ادامه پیدا کند یا به نوع شدیدتر تبدیل شود
لپروماتوز: در این وضعیت ضایعات زیاد همراه با باکتری ایجاد میشود. ریزش مو، درگیری عصبی شدیدتر همراه با ضخیم شدن عصب محیطی و همچنین ضعف اندامی نیز در آن رخ میدهد. این نوع به موارد خفیفتر تبدیل نمیشود
علاوه بر موارد ذکر شده نوعی به نام جذام نا مشخص نیز وجود دارد که در سیستم طبقه بندی ریدلی – جاپلینگ گنجانده نشده و نوع بسیار اولیه از جذام در نظر گرفته میشود که در آن فرد تنها یک ضایعه پوستی دارد که هنگام لمس کمی بی حس به نظر میرسد.
این نوع ممکن است بهبود یافته یا به یکی از ۵ نوع جذام در سیستم ریدلی – جاپلینگ پیشرفت کند.
پزشک برای تشخیص این بیماری ابتدا یک معاینه فیزیکی انجام داده و علائم را بررسی میکند. همچنین ممکن است نمونه برداری انجام شود که طی آن بخش کوچکی از پوست یا عصب جدا شده و برای آزمایش به آزمایشگاه ارسال میشود.
آزمایش پوستی لپرومین از آزمایشهای تعیین نوع جذام است که در آن مقدار کمی از باکتری غیر فعال شده عامل بیماری به پوست (اغلب بخش فوقانی ساعد) تزریق میشود. نتیجه تست برای افرادی که به جذام توبرکلوئید یا مرزی مبتلا هستند مثبت خواهد شد.
سازمان جهانی بهداشت در سال ۱۹۹۵ یک برنامه درمانی چند دارویی برای درمان انواع جذام در نظر گرفت که در سراسر دنیا به صورت رایگان در دسترس میباشد.
علاوه بر این چندین آنتی بیوتیک قادر به از بین بردن باکتریهای عامل جذام و درمان این بیماری میباشند که عبارتند از:
داپسون
ریفامپین
کلوفازیمین
مینوسیکلین
افلوکساسین
پزشک احتمالا بیش از یک آنتی بیوتیک همزمان تجویز خواهد کرد. همچنین ممکن است به بیمار پیشنهاد دهد از داروهای ضد التهابی مانند آسپرین، پردنیزون یا تالیدومید استفاده کند. این شیوه درمانی برای ماهها و احتمالا تا ۱ تا ۲ سال ادامه خواهد داشت.
لازم به ذکر است خانمهای باردار یا کسانی که قصد بارداری دارند نباید تالیدومید مصرف کنند، زیرا این دارو میتواند به نقایص شدید مادرزادی در جنین منجر شود.
تاخیر در تشخیص و درمان جذام میتواند به عوارض جدی منجر شود که از جمله آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
تغییر شکل
ریزش مو به خصوص در ابروها و مژهها
ضعف عضلانی
آسیب دائمی عصبی در بازوها و پاها
ناتوانی در استفاده از دست و پا
احتقان مزمن بینی، خونریزی بینی و تخریب تیغه بینی
التهاب عنبیه چشم
گلوکوم که نوعی بیماری چشمی است و باعث آسیب به عصب بینایی میشود
نا بینایی
اختلال نعوظ
نا باروری
نارسایی کلیه
بهترین راه برای پیشگیری از جذام اجتناب از تماس طولانی مدت و نزدیک با فرد بیمار درمان نشده است.
در صورتی که پزشک بتواند این بیماری را در مراحل اولیه تشخیص داده و برای درمان آن اقدام کند چشم انداز کلی تا حد قابل توجهی بهبود خواهد یافت.
لازم به ذکر است درمان زود هنگام جذام از آسیب بافتی بیشتر جلوگیری کرده، مانع گسترش بیماری میشود و از عوارض جدی سلامتی پیشگیری میکند.
این در حالی است که تشخیص بیماری در مراحل پیشرفته که باعث تغییر شکل یا ناتوانی قابل توجه در فرد شده است چشم انداز چندان خوبی نخواهد داشت. با این حال در این شرایط نیز استفاده از شیوههای درمانی مناسب برای جلوگیری از آسیب بیشتر بدن و سرایت بیماری به دیگران ضروری میباشد.
گاهی با وجود دوره درمانی آنتی بیوتیک موفقیت آمیز، عوارض دائمی ایجاد میشود، اما پزشک میتواند با توصیههای مناسب به فرد در مقابله و مدیریت شرایط موجود به او کمک کند.
منبع:سومیتا